YATIRIM TEŞVİK BELGESİ KAPSAMINDA SATILAN MALLARIN İADESİ DURUMUNDA KDV UYGULAMASI VE MUHASEBESİ

 

Dr.Hakan TAŞTAN*

I. GİRİŞ

Bir ülkenin gelişmesinde ve büyümesinde yatırımlar önemli yer tutmaktadır. Sermaye hareketlerinin olağanüstü hızlandığı günümüzde her ülke kendi topraklarında sermayenin toplanmasını ve yatırıma dönüşmesi istemektedir. Bu amaçla; zaman zaman rekabet önemli boyutlara varmaktadır. Yatırımcılarda; ellerindeki para ile maksimum gelir sağlayacak ülke ve bölgelere yönelmektedir. Yatırımlara verilen teşvikler bu açıdan bakıldığında önemlidir. Diğer koşulların aynı olması halinde en çok teşvik alınan bölgenin tercih edilmesi olağandır.  

 

Gerçek ve tüzel kişilerin birikimlerini tasarrufa yönlendirmek, bölgeler arası dengesizlikleri gidermek, istihdam yaratmak ve uluslararası rekabet gücünü elde etmek için devlet tarafından yatırımlar teşvik edilmekte ve bu amaçla düzenlenerek ilgilisine verilen belgeye de Yatırım Teşvik Belgesi adı verilmektedir. Hazine Müsteşarlığı tarafından yatırımcıya devlet adına verilen bu belge, sahibine  doğrudan bir kredi veya hibe sağlamaz. Ancak yatırım yapılan bazı konularda avantajlar sağlar. Örneğin; işletmeden nakit çıkışı azaltılabilir. Yatırım sürecindeki işletmeler açısından bu durum; önemli bir finansman gereksinimini gidermiş olur. Daha somut bir örnek ile ifade edilmek istenirse, 3 yılda tamamlanacak ve sonrasında üretime başlayacak bir tesiste yatırım sürecinde ödenen başta KDV olmak üzere bir kısım vergiler ancak tesisin üretime başlaması ve satış ile birlikte geri dönmeye başlayacaktır. Oysa bu vergiler yatırımın birinci yılında ödenmiştir. Ancak dördüncü yılında belki geri dönecektir.  3 - 4 yıl için bu tutarların faizi işletme tarafından karşılanmak zorundadır. Ülkemizdeki işletmelerin pek çoğunda, borçlanma tutarının özsermayeden fazla olduğu göz önüne alındığında, yatırım yapan firmaların finansman zorluğu yaşaması kaçınılmazdır.  İşte tam da burada yatırımların teşviki önem arz etmekte, işletmeden nakit çıkışlarını azaltarak nefes alma hakkı tanımaktadır. Pek çok işletme bu tür yatırımlara girmeden evvel alınacak teşvikleri de hesaba katarak kararlarını buna göre oluşturmaktadır.

 

Yatırım Teşvik Belgesi (YTB) kapsamında zaman zaman alınan yatırım malları, istenen kalitede, dayanıklılıkta ve özellikte olmayabilmektedir. Bu durumda sözleşme gereği doğaldır ki iade edilecektir. Bu çalışmada; iade sürecinde KDV açısından nasıl bir işlem yapılacağı, alıcı ve satıcı tarafların muhasebe kayıtlarının nasıl olması gerektiği incelenmeye çalışılmıştır.

 

 

 

II. KATMA DEĞER VERGİSİ AÇISINDAN  İNCELENMESİ

Katma Değer Vergisi (KDV); harcamalar üzerinden alınan bir işlem vergisidir. İşlemler ise, ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler ile mal ve hizmet ithalatıdır.

İstisna uygulaması, istisnanın konulduğu aşamada vergilendirme zincirini kırması nedeniyle, katma değer vergisinin yapısına ters düşer. Bununla birlikte KDV kanunu oldukça geniş bir istisna alanı öngörmüştür. (Öncel, Kumrulu, Çağan, 2012;412) Yatırım yapacak işletmelerde, yatırım sürecindeki KDV’nin işletmelere yük getirmemesi için KDV yasasında yer alan 13/1-d hükmü ile aşağıdaki şekilde istisna düzenlemesi yapılmıştır.

“Yatırım Teşvik Belgesi sahibi mükelleflere belge kapsamındaki makina ve teçhizat teslimleri (Şu kadar ki, yatırımın teşvik belgesinde öngörüldüğü şekilde gerçekleşmemesi halinde, zamanında alınmayan vergi alıcıdan, vergi ziyaı cezası uygulanarak gecikme faizi ile birlikte tahsil edilir. Zamanında alınmayan vergiler ile vergi cezalarında zamanaşımı, verginin tarhını veya cezanın kesilmesini gerektiren durumun meydana geldiği tarihi takip eden takvim yılının başından itibaren başlar)”[1]

Yasal düzenlemeden de anlaşılacağı üzere, yatırım teşvik belgesi sahipleri açısından belge kapsamında gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışından elde edilen makine ve teçhizat teslimleri KDV’den istisnadır. Ancak teşvik belgesinde yer alsa dahi, katma değer vergisi mükellefiyeti bulunmayanlar ile makine-teçhizatı münhasıran indirim hakkı tanınmayan işlemlerde kullanacak olanlara yapılacak teslimlerde istisna uygulanmayacaktır. (Maliye Bakanlığı, 2003)

Makina ve teçhizat; amortismana tabi iktisadi kıymet niteliği taşıyan ve mal ve hizmet üretiminde kullanılan sabit kıymetdir. Bir sabit kıymetin istisnadan yararlanabilmesi için, öncelikle makina ve teçhizat niteliğinde olması, ayrıca mal ve hizmet üretiminde kullanılması gerekmektedir. Sektörlerin yapısı itibariyle üretim faaliyetinin yanı sıra idari ve pazarlama gibi üretim dışı alanlarda kullanılan aynı cins sabit kıymetler ise bu kapsama girmeyecektir. ( Maliye Bakanlığı, 1998)

Yatırım teşvik belgesinde yer alan makina ve teçhizatın teslim ve ithalatı ile ilgili istisna, tam istisna mahiyetindedir.(KDV Kanunu, Mad.32) İstisna kapsamına giren makina ve teçhizatı teslim edenler, bu malların iktisabı dolayısıyla yüklendikleri katma değer vergilerini genel esaslara bağlı kalmak şartıyla indirim konusu yapacaklar, indirimin mümkün olmaması halinde nakden veya mahsuben iade olarak talep edebileceklerdir. ( Maliye Bakanlığı, 1998)

 

 

Uygulamanın nasıl olacağına ilişkin yayınlanan 69 ve 87 seri no’lu KDV Genel Tebliğleri gerekli açıklamaları yapmaktadır. Ancak bu tebliğlere, istisna kapsamında alınan makine ve teçhizatların iade edilmesi halinde yapılması gereken uygulamalar açıklıkla yansımamıştır. YTB kapsamında alınan malların iadesinin söz konusu olduğu durumlarda tereddütler yaşanmaktadır. Yukarıda da açıklandığı üzere, makine ve teçhizatı satan işletme KDV hesaplamayacak, makine ve teçhizatı KDV’siz olarak satacaktır. Ancak yüklenmiş olduğu KDV’yi aynen ihracat uygulamasında olduğu gibi genel oranın uygulanması sonucu hesaplanacak KDV tutarını aşmamak üzere  bu makine ve teçhizatla ilgili yüklenmiş olunan KDV’yi diğer kamu borçlarına mahsup edebileceği gibi bağlı bulunduğu vergi dairesinden inceleme sonucu veya YMM raporu ile iade de alabilecektir.

Makine ve teçhizatı alan işletme KDV ödemediği için herhangi bir indirim uygulamasına gitmeyecektir. Ancak almış olduğu makine ve teçhizatın istediği niteliklerde olmaması, sözleşmeye uygun performansı göstermemesi veya başka nedenlerle iade edilmesi alıcı ile satıcı arasında kararlaştırılırsa bu kez uygulama nasıl olacaktır?

Makine ve teçhizatı satın alan işletme, varlığı iade etmesini takiben iade faturası düzenleyecektir. Bu kez bu ürünün KDV’den istisna olacağına ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Öte yandan malı iade eden işletme KDV’siz malı iade edip, faturasını düzenleyip ödediği tutarı iade alırsa kendisi zaten KDV ödemesi yapmadığı için sorun olmayacaktır. Ancak malı satan işletme her ne kadar makine ve teçhizatı KDV hesaplamaksızın teslim etmiş olsa da yüklenmiş olduğu KDV’yi ilgili vergi dairesinden iade almış idi. Bu kez geriye dönüp düzeltmek, iade alınan KDV tutarını gecikme zammı ile ödemek durumundadır. Oysa bu iade işleminin kasten yapılmış olması söz konusu değildir. Amacın vergi ziyaı oluşturmak olmadığı açıktır. Her iki taraf zaten iade nedeniyle mağdur olmuştur. Böyle bir uygulama malın imalatçısını daha da mağdur edecektir.

O halde doğru uygulama nasıl olacaktır? İade eden işletme, iade faturasını düzenlerken o makine ve teçhizatın KDV oranı ile KDV tutarını  hesaplayacak, malı iade ettiği imalatçıdan tahsil etmek üzere hesapladığı KDV’yi iadenin gerçekleştiği ayda beyan edecektir. Malın imalatçısı konumundaki işletme ise kendi malının iadesinden dolayı iade eden müşterisine fatura üzerinde hesaplanan KDV’yi ödeyecek ve bu tutarı genel esaslara göre indirime tabi tutacaktır. (Gelirler Genel Müdürlüğü, 2005)

Makine ve teçhizatın bir kısmının iade edilmesi veya bir kısmının montajının başka firma tarafından tamamlanması ve bu tutarın satıcı firmaya yansıtılmasında da KDV hesaplanacaktır. Nitekim Eskişehir Vergi Dairesi Başkanlığı tarafından verilen bir özelge (Eskişehir Vergi Dairesi Başkanlığı, 2012) de bu yöndedir. Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında mal satışı sonrasında satıcı lehine ortaya çıkacak fiyat farkı ve vade farkı dolayısıyla düzenlenecek faturalarda, istisna kapsamında düzenlenen ilk faturaya atıfta bulunmak kaydıyla katma değer vergisi  hesaplanmayacaktır. (Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı,2011) Ancak alıcı lehine oluşan fiyat farkları için alıcı tarafından düzenlenen faturada ise KDV hesaplanacaktır. Öte yandan kur farkları için de durum paraleldir. Bedeli döviz olarak ifade edilen işlemlerde işlem tarihi ile nakden veya hesaben tahsil edildiği tarih arasındaki kur farkı, bedelin bir unsuru olarak işleme ait oran üzerinden KDV’ye tabi olacaktır. Ancak, istisna kapsamında yapılan işlemler nedeniyle doğan kur farkları aslı vergiden istisna olduğundan KDV’ye tabi olmayacaktır.(İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı, 2009) Buna karşın alıcı lehine oluşacak kur farkları ise KDV’ye tabi olması gerekmektedir.

III. İADE EDİLEN MAKİNE VE TEÇHİZAT İLE İLGİLİ MUHASEBE UYGULAMASI

Ulusal muhasebe sistemimize (MSUGT + VUK)  göre alıcı ve satıcı açısından muhasebe kayıtlarının nasıl olması gerektiği aşağıdaki  örnek ile açıklanmaya çalışılmıştır

Örnek:ABC İşletmesi “Tel Bükme Makinası” imal etmektedir. İmal ettiği makinelerden bir tanesini 200.000,00 TL’ye YTB kapsamında XYZ İşletmesine satmıştır. Bedeli bir ay sonra banka aracılığıyla ödenmiştir. Satıştan sonra ABC İşletmesi yüklenmiş olduğu KDV tutarını mahsuben iade almıştır. İki ay sonra, makinenin sözleşme hükümleri uyarınca belirlenen performansı göstermemesi üzerine  taraflar iadesi konusunda anlaşmışlardır. Bu kez ABC İşletmesi tarafından 200.000,00 TL + %18 KDV iade faturası düzenlenerek makine ABC İşletmesine iade edilmiştir. Ödeme faturanın düzenlendiği gün banka hesabına ödenmiştir. ABC İşletmesi hatanın nereden kaynaklandığı tespit etmiş. Gerekli değişiklikleri yaparak aynı makineyi bir başka müşteriye satacaktır.

ABC İşletmesi muhasebe kaydı:

---------------------------------  //    ------------------------------------

120 ALICILAR…………………….200.000,00

600 YURT İÇİ SATIŞLAR…………..200.000,00

--------------------------------  //   ----------------------------------------

Bir ay sonra;

---------------------------------  //    ------------------------------------

102 BANKALAR…………….200.000,00

120 ALICILAR…………………….200.000,00

--------------------------------  //   ----------------------------------------

XYZ İşletmesi muhasebe kaydı:

---------------------------------  //    ------------------------------------

253 MAKİNE TESİS VE CİHAZLAR…….200.000,00

320 SATICILAR…………..…………..200.000,00

--------------------------------  //   ----------------------------------------

Bir ay sonra;

---------------------------------  //    ------------------------------------

320 SATICILAR…………………….200.000,00

102 BANKALAR………………….200.000,00

--------------------------------  //   ---------------------------------------

İade faturasının düzenlenmesinden sonra;

XYZ İşletmesi muhasebe kaydı:

---------------------------------  //    ------------------------------------

102 BANKALAR………………236.000,00

253 MAKİNE TESİS VE CİHAZLAR…….200.000,00

391 HESAPLANAN KDV……..…………....36.000,00

--------------------------------  //   ----------------------------------------

ABC İşletmesi muhasebe kaydı:

---------------------------------  //    ------------------------------------

610 SATIŞTAN  İADELER……...…….200.000,00

191 İNDİRİLECEK KDV…………… …36.000,00

102 BANKALAR……….       ………….236.000,00

--------------------------------  //   ---------------------------------------

ABC İşletmesi bu makinenin tamirini yapıp yine YTB kapsamında satmasın halinde bu kez yüklenilen KDV tutarı; 36.000,00 TL ile katlanacağı ek maliyetlere isabet eden KDV tutarlarının toplamı olacaktır.

 

IV. SONUÇ

Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında satılan makine ve cihazlar zaman zaman diğer ürün satışlarında olduğu gibi iade edilebilmektedir. Satışı esnasında KDV istisnasının, varlığın iadesinde de uygulanması yasa ve tebliğlerde belirlenmemiştir. İlgili tebliğlerde, YTB kapsamında alınan makine ve teçhizat iadesinin KDV’ye tabi olduğuna ilişkin bir açıklama da yapılmaması uygulamada duraksamalara neden olmaktadır. Her ne kadar yukarıda da açıklandığı üzere makine ve teçhizatın iadesinin söz konusu olması halinde KDV’den istisnanın söz konusu olamayacağı sonucuna varılsa da,  yapılacak yeni düzenlemeler içerisine bu konuya ilişkin açıklamalarında konulması uygulama açısından yararlı olacaktır.

 

KAYNAKÇA

Öncel, Mualla, Kumrulu, Ahmet ve Çağan, Nami (2012). Vergi Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi, 21.Bası

Maliye Bakanlığı (18.06.2003). KDV 87 No’lu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (25142 sayılı)

Maliye Bakanlığı (14.08.1998). KDV 69 No’lu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (23433 sayılı)

T.C. Yasalar (25.10.1984). 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (18563 sayılı)

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı (2009) KDV.MUK.B.07.1.GİB.4.34.17.13/d.25-38811 Uygulama Tamimi 2009/18. İstanbul: İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı

Eskişehir  Vergi Dairesi Başkanlığı (31.01.2012) B.07.1.GİB.4.26.15.01-KDV-53-2/50-15 sayılı özelgesi. Eskişehir: Eskişehir Vergi Dairesi Başkanlığı

Ankara  Vergi Dairesi Başkanlığı (03.03.2011) B.07.1.GİB.4.06.17.01-2010-/14013-14-112 sayılı özelgesi. Ankara: Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı

Gelirler Genel Müdürlüğü (06.01.2005) B.07.0.GEL.0.55-5513-455-445 sayılı özelgesi. Ankara: Gelirler Genel Müdürlüğü